*το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Πατρίς της Ηλείας (18.10.2020)
Οι επιδημίες, ιστορικά, αποτελούν την πιο επικίνδυνη φυσική καταστροφή, με τις ανθρώπινες κοινωνίες να έχουν πληγεί πολλές φορές στο παρελθόν από καταστροφικές επιδημίες και πανδημίες. Συμβαίνουν με ένα σχετικά μεγάλο εύρος επαναληψιμότητας. Για τον λόγο αυτό, ο κίνδυνος από τις κυβερνήσεις υποτιμάται. Δεν τους αγγίζει, δεν θα τους τύχει στον χρόνο διακυβέρνησης. Αποτέλεσμα να μην αναπτύσσουν ουσιαστικές και κοινές στρατηγικές μετριασμού ενός τέτοιου παγκόσμιου φυσικού κινδύνου, την ίδια ώρα που οι χώρες είναι έτοιμες, ξοδεύοντας τεράστια ποσά σε εξοπλισμούς, να αντιμετωπίσουν η μία την άλλη. Ήρθε ένας ιός και ξεγύμνωσε όλη την υφήλιο.
Είναι γνωστό πως αρκετές χώρες όπως η Κίνα και γενικότερα οι αναπτυσσόμενες χώρες αποτελούν απειλή για την παγκόσμια υγεία με τις συνθήκες διαβίωσης και συνηθειών, με την κλιματική κρίση να συμβάλει επίσης στην επιτάχυνση της απειλής. Όλες οι πανδημίες γρίπης του 20ου αιώνα έχουν ξεκινήσει την σαρωτική πορεία τους στον κόσμο από την Κίνα.
Οι επιδημίες αποτελούν, αργές, μακροχρόνιες ή “συνεχείς” καταστροφές και πλήττουν εξαιρετικά μεγάλη περιοχή. Η πλέον φονική καταστροφή του 20ου αιώνα ήταν βιολογικού χαρακτήρα και ήταν μια παγκόσμια καταστροφή που εξαπλώθηκε σε Αφρική, Ευρώπη, Ασία, νότιο Ειρηνικό και Αμερική (κυρίως βόρεια και Βραζιλία). Μιλάμε για την πανδημία γρίπης του 1918 γνωστή ως Ισπανική γρίπη που ξέσπασε στα τέλη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και άφησε πίσω της αδιευκρίνιστο αριθμό θυμάτων μεταξύ 20 και 50 εκατομμυρίων, με την Ισπανία να έχει το μεγαλύτερο πλήγμα με περίπου 7 εκατομμύρια θανάτους. Ξεπερνώντας κατά πολύ τον αριθμό των θυμάτων του ίδιου του πολέμου, αλλά και του “Μαύρου Θανάτου” όπως λεγόταν στην Ευρώπη η βουβωνική πανώλη του 1347-1351.
Covid-19: Οι αρχές της Κίνας υποβάθμισαν το πρόβλημα
Στις 31 Δεκεμβρίου 2019, το Κέντρο της Ουχάν παραδέχτηκε ότι υπήρχε ένα σύμπλεγμα άγνωστης πνευμονίας στην αγορά θαλασσινών Χουανάν, με τις πρώτες περιπτώσεις συμπτωματικής ασθένειας να έχουν εμφανιστεί μόλις τρεις εβδομάδες νωρίτερα στις 8 Δεκεμβρίου 2019. Η καθυστερημένη και αμφιλεγόμενη αντίδραση των αρχών της Ουχάν και της Χουπέι απέτυχε να συγκρατήσει την έξαρση σε πρώιμο στάδιο. Από τα μέσα του Φεβρουαρίου 2020 άρχισε ουσιαστικά να διαπιστώνεται η σοβαρότητα με τα κρούσματα εκτός Κίνας να παρουσιάζουν ραγδαία αύξηση, χωρίς ωστόσο να λαμβάνονται μέτρα από τις περισσότερες χώρες, οι οποίες ήδη πλήττονταν, κατά βάση τα πολυπολιτισμικά κέντρα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την βόρεια Ιταλία. Στις 11 Μαρτίου ο ΠΟΥ κήρυξε πανδημία, καθυστερημένα, λόγω έλλειψης δεδομένων από την Κίνα. Για πολλές χώρες που δεν είχαν λάβει μέτρα ήταν ήδη αργά. Ακόμα όμως και χώρες που δεν είχαν παρουσιάσει μέχρι τότε κρούσματα ή λίγα κρούσματα (ΗΠΑ, Αγγλία, Ολλανδία, Σουηδία κ.α.) αψηφούσαν τον κίνδυνο. Να σημειώσουμε ότι στην Ολλανδία ήδη έχει περάσει νόμος σύμφωνα με τον οποίο “κανείς δεν θα σε σώσει, αν εσύ δεν σώσεις τον εαυτό σου”, η ευθύνη δηλαδή είναι κατά κύριο λόγο ατομική και λιγότερο συλλογική.
Το τεράστιο κενό μεταξύ επιστήμης, κοινότητας και πολιτείας
Παρά την ενημέρωση, έστω και της τελευταίας στιγμής, από την επιστημονική κοινότητα, δεν υπήρξε άμεση επέμβαση με μέτρα στο σύνολο σχεδόν των χωρών. Το τεράστιο κενό μεταξύ επιστήμης, κοινωνίας και πολιτείας σε παγκόσμιο επίπεδο είναι γνωστό και είναι χαρακτηριστικό ακόμα και στις ΗΠΑ αλλά και αστείο παράλληλα σε μια υπερδύναμη εν έτη 2020. Ακόμα, η Αγγλία αρχικά υποβάθμισε τον κίνδυνο και λίγες ημέρες μετά αναγκάστηκε να λάβει μέτρα με την εξάπλωση του ιού στην κοινότητα. Ακόμα και ο ίδιος ο Πλανητάρχης Τραμπ εξακολουθεί έως και σήμερα να υποβαθμίζει τον κίνδυνο την ίδια στιγμή που η υπερδύναμη ματώνει οικονομικά και κυριολεκτικά με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς.
Οι παθογένειες μια αδιαμφισβήτητη απειλή με δυνάμει καταστροφικά αποτελέσματα
Οι κρίσεις, που αφορούν βιολογικό κίνδυνο, είναι μια πολύ σύνθετη κατάσταση για το πώς πρέπει να προτεραιοποιηθούν οι δραστηριότητες και για το πώς πρέπει να ληφθούν οι αποφάσεις. Η πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει πολλά κοινωνικά συστήματα δημιουργεί απειλές με δυνάμει καταστροφικά αποτελέσματα. Οι πηγές της ευπάθειας συχνά ελλοχεύουν βαθιά μέσα στα συστήματα και συνήθως περνούν απαρατήρητες από τους φορείς που χαράσσουν την πολιτική. Σε κατάσταση κρίσης αυτοί οι “αθώοι” παράγοντες, γνωστοί ως παθογένειες που προϋπάρχουν της κρίσης, συνδυάζονται και μετασχηματίζονται σε μια αδιαμφισβήτητη απειλή. Ακόμα, η αντίληψη του κινδύνου από τον άνθρωπο. Συχνά οι άνθρωποι έχουν διαφορετική άποψη για την ίδια κατάσταση. Επιπλέον, η κρίση του ενός μπορεί να είναι ευκαιρία για τον άλλον. Οι “αθώοι” αυτοί παράγοντες μπορούν να τροφοδοτούν την κρίση προκαλώντας κλιμάκωση που μπορεί να πάρει διαστάσεις χιονοστιβάδας από σύστημα σε σύστημα, με κατάληξη στις επιδημίες την κατάρρευση των συστημάτων υγείας.
Κατά την επώαση της κρίσης, παρά τις παθογένειες που υπάρχουν και υπονομεύουν το σύστημα, θα παρθούν τα απολύτως αναγκαία μέτρα μόνο όταν εκδηλωθεί η αστοχία, πολλές φορές αφού εκδηλωθούν οι καταστροφικές συνέπειες. Το βλέπουμε άλλωστε στην διαχείριση της πανδημίας του κορονοϊού με πολλές χώρες ανά τον κόσμο να αναπτύσσουν διαφορετικές στρατηγικές. Έτσι, η λήψη κρίσιμων αποφάσεων και η εφαρμογή τους, όποιες και αν είναι αυτές, κρίνονται από τα αποτελέσματα.
Η καταστροφή της φύσης “γεννά” πανδημίες
Μετά το τέλος αυτής της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης η οποία εξελίσσεται σε διπλή καταστροφή ζωής και οικονομίας με δραματικές επιπτώσεις, είναι σίγουρη και επιβεβλημένη πλέον η αλλαγή νοοτροπίας στην διαχείριση του περιβαλλοντικού μέλλοντος του πλανήτη, με προσαρμογή στις απαιτήσεις της φύσης. Διαφορετικά, όταν η εμπειρία, ως δυσάρεστη, παραδίδεται στην λήθη, θα ισχύει “ότι εκείνοι που δεν θυμούνται το παρελθόν, είναι καταδικασμένοι να το επαναλάβουν”.
