Οι δασικές πυρκαγιές ως φυσικό φαινόμενο, άρρηκτα συνδεδεμένο με τις περιβαλλοντικές και κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής μας και γενικότερα του μεσογειακού χώρου, έχουν εξελιχθεί σε μείζον φυσικό καταστροφικό φαινόμενο. Η μεγαλύτερη φυσική καταστροφή που έχει συντελεστεί στην σύγχρονη ιστορία της Ηλείας ήταν από δασική πυρκαγιά, το 2007.
Πρόσφατα κλιματικά μοντέλα προβλέπουν ότι στην λεκάνη της Μεσογείου, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, το κλίμα θα γίνει θερμότερο και ξηρότερο, με αποτέλεσμα να αυξήσει σημαντικά τον κίνδυνο πυρκαγιάς και μάλιστα με έμφαση την Ελλάδα η οποία χαρακτηρίζεται ως «hot spot». Παρόλο που οι δασικές πυρκαγιές θεωρούνται αναπόσπαστο μέρος των δασικών οικοσυστημάτων, η πληθώρα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε δασικές περιοχές έχει οδηγήσει σε σημαντικό αριθμό ανθρώπινων θυμάτων και σε σημαντικές επιπτώσεις σε ιδιοκτησίες και υποδομές.
Εμπειρία του παρελθόντος
Εξετάζοντας την εμπειρία του παρελθόντος, αν και δεν υπάρχουν στοιχεία για θανάτους από δασικές πυρκαγιές πριν το 1977, εκτός από την περίπτωση μεγάλης πυρκαγιάς στα βασιλικά κτήματα στο Τατόι το 1910, τα στοιχεία των τελευταίων τριών δεκαετιών δείχνουν σαφή αύξηση θανάτων από δασικές πυρκαγιές και μάλιστα με δύο μαζικές περιπτώσεις σε μια δεκαετία της Ηλείας το 2007 και της Αττικής το 2018. Από το 1977 έως σήμερα οι περισσότεροι θάνατοι σημειώθηκαν κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο, υπό αντίξοες μετεωρολογικές συνθήκες. Άνδρες και μεγαλύτερα άτομα παρουσίασαν υπερεκπροσώπηση μεταξύ των θυμάτων. Σημαντικός αριθμός θανατηφόρων συμβάντων σημειώθηκε κυρίως σε μικτές περιοχές οικιστο-δάσους. Η καθυστερημένη εκκένωση με τα πόδια ή με όχημα και η κατά την διάρκεια πυρόσβεσης ήταν οι πιο συχνές καταστάσεις των θυμάτων.
Διαχείριση πυρκαγιών
Ένα βασικό ζήτημα για την επιτυχή διαχείριση των πυρκαγιών είναι η προσαρμοστικότητα. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές στην προσαρμοστική ικανότητα εντός της Ευρώπης και έχει παρατηρηθεί ότι οι μεγαλύτερες αδυναμίες εντοπίζονται στην περιοχή της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας, όπου εντοπίζεται η μεγαλύτερη ευπάθεια και αναμένονται οι μεγαλύτερες πιθανές επιπτώσεις.
Στην πραγματικότητα, σε πολλές μεσογειακές χώρες, παρόλο που η οργάνωση καταστολής πυρκαγιάς έχει βελτιωθεί, η συχνότητα εμφάνισης πυρκαγιών μεγάλης έντασης αυξάνεται. Στην Ελλάδα, η βελτίωση του συντονισμού της καταπολέμησης της πυρκαγιάς θεωρήθηκε ως το πιο σημαντικό μέτρο σύμφωνα με αποτελέσματα έρευνας, όπου τονίζεται η αντιφατική προσέγγιση στη διαχείριση πυρκαγιάς μεταξύ ερευνητών και διαχειριστών.
Η καταστολή αποτυγχάνει στις μέγα-πυρκαγιές
Η παραδοσιακή εστίαση στην καταστολή οδήγησε σε υποεκτίμηση άλλων δραστηριοτήτων πρόληψης, όπως η διαχείριση των δασών και οι εκστρατείες ενημέρωσης ή εκπαίδευσης. Καθώς η καταστολή απέτυχε να μετριάσει τις ακραίες μέγα-πυρκαγιές (π.χ.Πορτογαλία 2003, 2005, Ελλάδα και Ιταλία 2007), θα πρέπει να στραφούμε στις δραστηριότητες πρόληψης που αποτελούν το πιο σημαντικό στοιχείο της διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών. Η βελτίωση στην επικοινωνία μεταξύ έρευνας, επιστημονικής κοινότητας και πολιτείας – διαχείρισης είναι ζωτικής σημασίας για την ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση των πυρκαγιών.
Ενημερωμένοι πολίτες: Προσαρμογή & αντιπυρικός σχεδιασμός
Η ανάγκη προσαρμογής των πολιτών στον κίνδυνο είναι επιβεβλημένη και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της ενημέρωσης και της εκπαίδευσης. Μόνο τότε, κάθε αντιπυρική περίοδο το δύσκολο έργο των πυροσβεστών και των δασοπυροσβεστών, θα διευκολύνεται, ώστε να κάνουν την δουλεία τους με μεγαλύτερη ασφάλεια και αποτελεσματικότητα.
Απαιτείται στοχευμένη παροχή κατάλληλων γνώσεων στους πολίτες ώστε να μετριάσουμε την τρωτότητα της κοινωνίας μας και συνάμα να μην επιτρέψουμε την δημιουργία αρνητικών αυτοματισμών και παγίωση λανθασμένων αντιλήψεων που επιστημονικά έχουν αποδειχθεί ότι οδηγούν σε αδιέξοδα. Για παράδειγμα, δεν είναι πάντα η εκκένωση σωτήρια. Η οργανωμένη απομάκρυνση πρέπει να είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Σε μια περιοχή που οι πολίτες είναι ενημερωμένοι, τα σπίτια και οι οικισμοί είναι προετοιμασμένα τα έργο της δασοπυρόσβεσης διευκολύνεται σημαντικά. Έχει αποδειχθεί από την ανάλυση πολλών δυστυχημάτων, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε πολλές άλλες χώρες του εξωτερικού, ότι οι άνθρωποι που έχασαν την ζωή τους εγκαταλείποντας τα σπίτια τους, αυτά δεν είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές ή ακόμα ήταν και άθικτα.
Κάθε πολίτης θα πρέπει να ενημερωθεί και να μάθει να προετοιμάζει τον χώρο του και το σπίτι του, να γνωρίζει την τρωτότητα της οικίας του στον κίνδυνο, ώστε να λαμβάνει εκείνα τα μέτρα διασφαλίζοντας την ασφάλεια της περιουσίας του και της ζωής του, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες. Απαιτείται κάθε σπίτι, ιδίως σε ζώνες μίξης οικισμού δάσους, να διαθέτει αντιπυρικό σχέδιο. Είναι βέβαιο ότι με την εξελισσόμενη κλιματική κρίση οι πυρκαγιές θα αυξηθούν περαιτέρω σε αριθμό, μέγεθος και συχνότητα.
Αξιοποίηση γνώσης
Η συνεργασία επιστημονικής κοινότητας και πολιτείας, η επιστημονική γνώση, μαζί με την εμπειρία των διαχειριστών αποτελεί σημαντικό όπλο απέναντι στον ολοένα αυξανόμενο κίνδυνο και την υποστήριξη των διαχειριστών στην απόκρισή τους στην κλιματική κρίση. Όπως επισημαίνει και η Ε.Ε. σε έκθεσή της το 2019, η διαχείριση των πυρκαγιών στην Ευρώπη «δεν αξιοποιεί πλήρως τη γνώση και την καινοτομία που παρέχουν επιστημονικά κέντρα». Η Ε.Ε. προτρέπει τις κυβερνήσεις να κατανοήσουν καλύτερα πώς επηρεάζει η κλιματική αλλαγή τις χώρες τους.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφ.Πατρίς της Ηλείας (φύλλο 18.5.2021)
